This is page cv_b0727. Please don't edit above this dashed line. Thank
you!
-----------------------------------------------------------------------------
saman rár-endana, Fbr. 82 new Ed.; and so in countless instances old
and mod. 2. generally, to make, compose; þessi rit era
ort af afli ástar. Hom. 1; Guðs Sonr í þeirri
bæn er hann sjálfr orti (the Lord's Prayer), 655 i. 2.
III. spec. usages; hvárki eldr né járn orti
á þá neither fire nor iron worked on them, wrought
their hurt, Hkr. i. 11; en er þeir fundusk, ortu bændr
þegar á til bardaga, the 'bonders' (peasants) at once set
upon them, Ó.H. 110; Eríkr jarl orti því ekki
á at berjask við Erling, at hann var frændstórr ok
frændmargr, vinsæll ok ríkr, earl E. made no attempt
to fight Erling because ..., 27; yrki (imperat.) á at
Kyndilmessu, ok hafi öll átt at Miðfóstu, begin at
Candlemass and have all done at Mid-Lent, Gþl. 106: en ef
þá skill á, hverr þeir sem fyrr orti á,
began, caused to dispute, 455; hann svaraði stirt ok
strítt, þá er menn ortu orða á hann, when
people spoke to him, Ó.H. 69; en ræðu konungs
svöruðu menn er hann orti orða á whom he
addressed, 178; hann var hljljóðr ok fáskiptinn en
þó kátr við menn þá er orða ortu
á hann, Fms. vi. 109; hann svaraði fám orðum
þótt orða værri yrt á hann (þó at
orða yrti á hann, v.l.), vii. 227; yrkti (sic) þá ok
únáðaði kynsmenn Sem, harangued and vexed them,
Stj. 65. IV. reflex. to take effect; þá
tók at falla lið Erlings, ok þegar er á ortisk ok
uppganga var greidd, viz. when the day was about decided, Ó.H.
183; hversu sem at [á?] ortisk, however it so went, Fas. ii.
482; þar er svá, er at ort, when that reserve is made,
Grág. i. 494. 2. recipr., síðan fylktu þeir
liði sínn, ok ortusk á þegar, ok börðusk,
attacked one another and came to blows, Hom. 112: þeir ortusk
á vísur, exchanged, capped verses, Lv. 24;
sættusk þeir at kalla ok var þó at engu haldit, ok
ortusk þeir um siðan, they capped verses (satirical)
about it, Sturl. i. 150.
yrkja, u, f. . -yrki, a work: in yrkju-nautr, m. a
fellow-workman, N.G.L. i. 157.
yrkt, adj. n. = virkr, in the phrase, til þess er yrkt er,
till there is a working day (as opposed to a holiday). N.G.L.
i. 39.
-yrmi, n., in íll-yrmi, a noxious reptile.
yrmlingr, m. [ormr], a 'wormling,' little snake, young snake,
Rm., Korm. 82, Fms. vi. 350, x. 325, Stj. 97. II. hence prob. is
corrupted the mod. yrlingr, a fox's cub; tón-yrlingr.
yrmt, adj. n. swarming, like a brood of snakes or maggots:
svá var yrmt fyrir á landinn af umsátum Hákonar,
Mork. 92 (Fb. iii. 376); hér er víða yrmt (swarming
with vermin), ok ætla ek hón muni hafa sólgit
yrmling nokkurn lítinn, Fb. iii. 355.
yr-þjóð, f. = ver-þjóð, the
human kind; hve hann (nom.) yrþjóð (acc.) auði
gnegir, how he bestows bounties on men, Ad.; allri
yrþjóð, ... gramr varði yrþjóðum
garð, vellekla.
ys-heimr, m. the bustling world, poët., Glúm. (in
a verse).
ysja, u, f. the 'bustler,' noisy one, name of a bondwoman,
Rm.: as a nickname, Sturl. 2. poët, name of fire, Edda
ii. 486.
YSS, m. the noise of a swarm, bustle of a crowd (whence the
mod. ös, f. = a crowd); þá görðisk
yss mikill á þinginu, Eg. 350; síðan skulu
þér fylkja hváru-tveggja liðinn ... ok görit
sem mestan ysinn. Fms. viii. 434; þá varð yss mikill
í skálanum, Háv. 31; hér var yss á
fólki, Skíða R. 130, Fas. iii. 532; hann sá ys
fólksins, Matt. ix. 23.
yssa, in yssu = össu, from assa (q.v.), Skáld H. 2. 27.
YSTA, t, [ostr], to curdle; ysta mjólk, to curdle
milk, in making cheese or 'skyr.' 2. impers., mjólkina
ystir, the milk curdles, or, 3. reflex., þat ystisk sem
mjólk, Pr. 472.
ystingr, m. curdled milk, curds.
YTRI, compar. [Germ. ausser; Engl. outer], outer,
utter: yztr, superl. outermost, uttermost; these words are
now sounded and in the Editions spelt with a short vowel, but
ýtri, ýztr are prob. the true old forms; thus
nýtr, ýtra rhyme in Fms. xi. 307, in a verse of
the beginning of the 12th century, (Aarb. for Nord. Oldk. 1866, p. 278); til
þverár innar ytri, Landn. 222; Rangá hina ytri, Eg. 100;
allt it efra, opp. to it ytra, 58; hann nam land allt it ytra, Landn. 253,
Orkn. 6; á yztu síðu heimsins, Sks. 199; á hinu
yzta skipinu, Fms. i. 158; yztu skipanna, outermost of the ships,
vii. 256; róit á útborða hinum yztum, viii. 221;
skalt þú hafa váskufl yztan (of clothes), Nj. 32; hann
hafði yzta heklu blá, Ld. 274; Þórir vildi sitja
yztr virðinga manna, Nj. 50; cp. hin yztu sæti, hinn yzta sess,
Luke xiv. 9; hin yztu myrkr, N.T. II. metaph., ens ytra manns ok ens
iðra, Hom. 53; auðæfi en ytri, Greg. 25; auðgask með
ytrum gjöfum, outer, i.e. worldly, goods, Mar.
yxn, m. pl., see uxi.
yxna, u, f. a cow at heat; kýr yxna, kú yxna,
Grág. i. 426, Stj. 250, and in mod. usage.
yxni, n. oxen, Ísl. ii. 330, Sd. 158; see uxi (B):
yxnis-fall, yxnis-húð, yxnis-maðr, yxnis-hvarf, Ísl.
ii. 71, Sd. 158.
yzt, better ýzt, adv. superl. from út, q.v.
yztr, superl., see ytri.
Ý
ý-bogi, [ýr], a, m. a yew-tree bow, Gkv. 2. 18,
Höfuðl.
-ýðgí, f. [-úðigr], mind,
disposition; in compds, harð-ýðgi, grunn-ýðgi.
ý-drótt, f. 'yew-men,' bowmen, Lex. Poët.
ÝFA, ð, [úfr, úfinn], to open, rip
up; ýfa sár, to open a sore rip up a wound;
hví skulu vér þá eigi fara ok ýfa
þetta mál, Fas. ii. 489. II. reflex. to be ripped
up, also to be ruffled; synda undir ýfast mínar,
Pass. 30. 7; þótti mér sá björninn er fyrir
var ýfask mjök, to raise the bristles, Ísl. ii.
195. 2. metaph., tók heldr at ýfask með þeim
frændum, their friendship became ruffled, troubled, Sturl. ii.
80: ýfask við e-n, to 'bristle up at,' to tease a person;
ef hann vildi ýfask við Þorvald ok rægði hann
fyrir honum, Fms. i. 145; ýfðisk mjök hugr hans við
þat, vii. 2; Magnúss son hans ýfðisk mjök
við Harald, 165; tóku þeir at ýfask við hann ok
vildu eigi selja honum kvikfé eða vistir, Landn. 246; væri
betra at þér heldu trausti vina yðvarra heldr en
ýfask við þá, Fms. vi. 36. III. in N.G.L.
ii. 18. 155 (Js. 8). ýfði is v.l. to ylfa. q.v.
ýfinn, adj. ruffled, bristling: metaph. wroth,
angry, óðr ok ýfinn, Fms. xi. 292.
ýfis-orð, n. pl. irritating words, taunts, Valla L.
221.
ýgis-hjálmr, m. = ægis-hjálmr, a helm
of terror (see hjálmr 3), Ad. 4 (ygrs-hjálmr Cd. less
correctly).
ýgjask, ð. to grow vicious, of a bull; er hann (the
bull) tók at ýgjask, Eb. 118 new Ed. (ægjask v.l.)
ýgligr, adj. terrible, awful, Fms. xi. (in a verse).
ýgr, adj. fierce; ýgr, æfr ok íllr
viðreignar, Fms. xi. 8; ýgr ofkúgi, vii. 114 (in a verse);
ýgja menn, i. 179 (in a verse); griðung ýgjan, a
vicious bull, Grág. ii. 122; mann-ýgr, q.v.
ýja, pret. úði, this is prob. the older form for
úa, q.v. [vía may be a kindred word, vi = y] :-- to
swarm; hvert vatn úði af fiskum, Eg. 134 (v.l.), and in mod.
usage.
ÝKI, n. (mod. ýkjur, f. pl.), [auka III.
β], 'eking,' exaggeration; lygiliga sagt eðr telr slikt
með ýkjum, Al. 22. 2. a law term, aggravation;
þat er ýki, ef maðr segir þat frá
öðrum manni er ekki má vera ok görir þat til
háðungar honum. Grág. ii. 147; engi skal ýki
göra um annan eðr fjölmæli, N.G.L. i. 57. 3.
með ýkjum, fabulously, Fas. iii. 332.
ÝLA, d, [Engl. howl; Germ. heulen; Dan.
hyle], to howl, yelp, of dogs, wolves; hvelpa sína ...
þeir ýla, Al. 31; æpa ok ýla, Fb. ii. 25;
ýldu þeir sem hundar eða vargar, Fms. vii. 192; tóku
þeir at ýla at honum svá sem vargar, Sks. 112;
svá sem hundar ýla, Fas. ii. 211; ýla upp allir
mjök hátt, Þorf. Karl. (of the Indians); djöflarnir
tóku at ýla, Post. 645. 60; hér er komin Grýla,
hón er að urra og ýla, Snót.
ýla, u, f. a howl, Fms. i. 138.
ýlu-strá, n. a scrannel-pipe, whistle made of
straw.
ýlda, u, f. [úldinn], decay, rottenness, stench,
Fms. x. 379; daun ok ýldu, Fb. iii. 447.
ýlfra, að, to howl piteously. ýlfran,
f. a howling, wailing.
ýling, f. howling, Al. 31, Fb. i. 117.
Ýlir, m. the name of one of the ancient months, answering to
December; Ýlir kemr annan dag viku, Rb. 1812. 72; the word is prob.
related to Jól, q.v.
Ýma, u, f. the name of a giantess, Fas. iii. 482;
better Íma, q.v.
Ýmir, m. the name of the huge giant of the Northern
cosmogony, Vsp., Edda; Ýmis-blóð, the blood of Y. =
the sea; Ýmis-hauss, the skull of Y., i.e. the
heaven; Ýmis-hold, the flesh of Y., i.e. the earth,
Edda (in a verse), Gm., Vþm.; Ýmis-niðjar, the
giants, id.
ýmis-gjarn, adj. wayward, [cp. Dan.
vægel-sindel], Hsm. 10. 3.
ýmis-leikr, m. fickleness, mutability, Stj. 53, 102,
Fms. ii. 228.
ýmis-liga (ýmiss-liga), adv. -- ymist, Stj. 189.
ýmis-ligr (ymiss-ligr), adj. various, diverse, Edda
(pref.) 147, 159, Skálda 193, Fms. viii. 1, Sks. 2, Bark 53, Stj. 3,
93, passim: in mod. = sundry, tala um ýmisligt.
ÝMISS, a pronom. adj., esp. used in plur.; in Norwegian MSS.
often spelt with i, ímiss, ímser, etc.; imisir, N.G.L.
ii. 391. [This word is a compd, the latter part being the adverb miss or
mis, for which see p. 480; the prefixed syllable ý answers to
Goth. aiw- = unquam, GREEK; O.H.G. eo, io; Germ. je;
A.S. â; Engl. aye; Hel. io; Icel. æ;
see Grimm's Gramm. iii. 51]; hence the oldest form has a double ss,
being α. uncontracted, ýmissir, acc. ýmissa,
Stj.; ýmissum, Orkn. (in a verse), Skv. 3, 39; this uncontracted form
still remains in the neut. ýmist. β. afterwards it was
contracted and turned into a regular participial adjective (see Gramm. p.
xix); thus, ýmsir, ýmsar, ýmis, ýmsa, or even
dat. ýmsum; acc. ýmsa, ýmsar, ýmis; in the
contracted forms the vowel is sometimes sounded short (ymsir).
γ. a radical neut. pl. ýmsi, Edda 46. [Cp. Swed.
ömse, ömsom, = alternately; ömsa = to shift.]
B. THE USAGES: alternate = Lat. vicissim; hann kvað
ýmissa (gen. pl.) vandræði mundu verða ef eigi
réðisk bætr á, Íb. 8; mega ormar þar
ýmsir meira ok ýmsir þar undan leggja, Merl. 2. 18 (of
the two serpents); Hákon jarl ok Gunnhildar-synir börðusk um
Noreg ok stukku ýmsir ór landi, Fms. i. 89; færðu
ýmsir aðra niðr, ii. 269; höfðu ýmsir sigr,
Yngl. S. ch. 4; lágu ýmsir undir, Fs. 42; ok létu
þau ýmsi eptir, ok skrækti hvárt-tveggja við
hátt, and gave way in turn, Edda 46; þau sátu
í einu hásæti, Ólafr ok drottning, Dixin
talaði við þau ýmsi, D. addressed them both (the
king and the queen) in