This is page 90 of An Icelandic-English Dictionary by Cleasby/Vigfusson (1874)

This online edition was created by the Germanic Lexicon Project. Click here to go to the main page about Cleasby/Vigfusson. (You can download the entire dictionary from that page.) Click here to volunteer to correct a page of this dictionary. Click here to search the dictionary. This page was generated on 13 Mar 2021. The individual pages are regenerated once a week to reflect the previous week's worth of corrections, which are performed and uploaded by volunteers. The copyright on this dictionary is expired. You are welcome to copy the data below, post it on other web sites, create derived works, or use the data in any other way you please. As a courtesy, please credit the Germanic Lexicon Project.

90 BYGGBRAUÐ -- BYRJA.

bygg-brauð, n. barley-bread, 655 xxi. 4.

bygg-hjálmr, m. a barley-rick, Magn. 516.

bygg-hlaða, u, f. a barley-barn, Stj. 344.

bygg-hleifr, m. a barley-loaf, Stj. 393, Rb. 82.

bygg-hús, n. a barley-barn, Orkn. 196.

byggi or byggvi, m. an inhabitant, obsolete, but in compds as Eyr-byggjar, stafn-byggjar, fram-byggjar, aptr-byggjar, etc.

byggi-ligr, adj. habitable, Hkr. i. 108.

bygging, f. habitation, colonisation, Landn. 24, v.l., Stj. 176. 2. tenancy, letting out land for rent, H. E. i. 495: in compds, byggingarbréf, b. skilmáli, an agreement between tenant and landlord. β. buildings or houses, Matth. xxiv. 1; scarcely occurs in old writers in this sense; cp. Dan. bygning, Scot. and North. E. biggin, = building.

BYGGJA, older form byggva, ð, [for the etymology v. búa], gener. to inhabit, settle, people, always in a transitive sense--not neut. as. búa--but often used absol. or ellipt., land being understood: α. to settle as a colonist; Hrollaugr bygði austr á Síðu, Ketilbjörn bygði suðr at Mosfelli, Auðr bygði vestr í Breiðafirði, Helgi bygði norðr í Eyjafirði, all these instances referring to the first settlers of Icel., Íb. ch. 1. 2; en þat vas es hann tók byggva landit, id.; sumar þat er þeir Ingólfr fóru at b. Ísland, the summer before Ingolf settled in Iceland, ch. 6; Íngólfr ... bygði fyrstr landit, i.e. Ingolf was the first settler, id.; so in numberless instances, esp. of the Íb. and Landn., e.g. Landn. 42, 334, Eb. 8, Hrafn. 4, Eg. 99, 100; eptir Nóa-flóð lifðu átta menn þeir er heiminn bygðu (peopled), Edda (pref.) β. to inhabit, live in a country; þesskonar þjóð es Vínland hefir bygt, Íb. ch. 6; þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit, Landn. 321; þeir b. þat hérað á Vindlandi er Ré heitir, Fms. xi. 378, H. E. i. 494, Bret. 100: allit. phrases, á bygðu bóli, i.e. among men, where men live; bygðr bólstaðr, possessed land, Grág. ii. 214: the proverb, með lögum skal land byggja, with laws shall man build land, i.e. law builds (makes) lands and home; and some add, en með ólögum eyða; eyða (to lay waste) and byggja are thus opposed to one another, Nj. 106; b. bæ, to settle on a farm; segi ek af því fyrst hversu bærinn hefir bygzk í Skálaholti ... Ketilbjörn bygði þann bæ fyrstr er í Skálaholti heitir, Bs. i. 60; hann bygði bæ þann er í Eyju heitir, Gísl. 91, where it does not mean to build houses, as in the mod. use of this phrase, but to settle, Lat. inhabitare. γ. in more special or law phrases, to dwell in, occupy; b. sæng, to keep one's bed, sleep, Fas. i. 314; b. eina sæng, of married people, Fms. ii. 134; b. með e-m, to cohabit, Stj. 176; b. höll, to occupy a hall, Fms. vi. 147, x. 236; b. á skipum, undir tjöldum, to live aboard ship, in tents, vii. 138; b. hálfrými, a naut. term, viii. 199: metaph., cf Guð byggvir í þeim, Eluc. 52, cp. also the references from the N. T. above under búa, where most of the Icel. Edd. use byggja. 2. to build a house, ship, or the like, [Scot. and North. E. to big; Dan. bygge; Swed. bygga]: this sense, common over all Scandinavia and North Britain, seems not to occur in Icel. writers before the 15th century or the end of the 14th, but is freq. at the present time; it occurs in the Ann. 1401, 1405, etc. Old writers always say, reisa or göra hús, skip ..., not byggja. 3. reflex. to be inhabited; Ísland bygðisk fyrst ór Noregi, Íb. ch. 1; Grænland fansk ok bygðisk af Íslandi, ch. 6; hundraði ára fyrr en Ísland bygðisk af Norðmönnum, Landn. (pref.); en áðr Ísland bygðisk, id.; þá er Ísland fansk ok bygðisk af Noregi, id. II. [Goth. bugjan, by which Ulf. renders GREEK, and once GREEK, which is elsewhere rendered by frabugjan; A. S. bycgean; Engl. buy; Hel. buggean] :-- to let out, esp. land or cottage; konungr má b. almenning hverjum sem hann vill, Gþl. 453; ef umboðsmaðr konungs byggir jarðar (acc.) konungs ... því at svá skal konungs jarðir b. sem um aðrar jarðir skill í lögum, 336; nú byggir maðr dýrra (lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit, 337; Ingimundr bygði þeim Hrolleifi bæinn í Ási, Fs. 34; er þeir bygðu lönd sín eðr tóku sér hjú, Grág. i. 445; hann tók mikit af landnámi Una, ok bygði þat (parcelled it out) frændum sínum, Landn. 244; byggja e-m út, to expel a tenant; b. e-m inn, to settle a tenant on one's estate. 2. more properly, to lend money at interest; þat er ok ef menn b. dautt fé, eðr krefja framar af þeim hlutum er menn ljá, en innstæða, K. Á. 204; engi skal b. dautt fé á leigu, Bs. i. 684; um okr, er menn b. dautt fé, H. E. i. 459; Rútr ... bygði allt féit, R. put all the money out at interest, Nj. 11. 3. the peculiar eccl. law phrase of the forbidden degrees; b. sifjar, frændsemi, to marry into such or such degree; this phrase may refer to buying (cp. brúðkaup), or to cohabitation; þat er nýmæli, at jafn-náit skal b. sifjar ok frændsemi at fimta manni hvárt, i.e. intermarriage in the fifth degree is allowed, according to the decision of the council of Lateran, A.D. 1215, Grág. i. 304; frændsemi er eigi byggjandi, i.e. is forbidden, 307, 308, 321, N. G. L. i. 350; en þat var bannat með Ásum at b. svá náit at frændsemi, Hkr. Yngl. ch. 4. III. part. as subst.

bygg-mjöl, n. barley-meal, Gþl. 100.

byggning = bygging, D. N. (freq.), Fr.

bygg-sáð, n. barley-seed, N. G. L. i. 385.

byggvandi, byggjandi, pl. byggendr, byggvendr, inhabitants, mostly in poetry, Stj. 399, Haustl. 10.

byggvi-ligr = byggiligr.

bygill, m. [Germ. bügel], a stirrup, Gþl. 359.

bygsla, u, f. = bygging, D. N.

BYLGJA, u, f. [cp. Dan. bölge, Swed. bölja, akin to bólginn, belgr], a billow, Stj. 27, Fs. 142, etc.

bylja, buldi, pres. bylr, old byll, to resound, roar, of a gale; byll í öllum fjöllum, Al. 35; buldi í hömrunum. Fas. i. 425; freq. in mod. use.

byljóttr, adj. gusty, Bs. i. 138.

BYLR, m. pl. bylir, gen. sing. byljar or rarely byls, a squall, gust of wind; kom b. á húsit, Gísl. 22; þá er bylirnir kómu, when the squalls passed over, Fms. viii. 52.

bylta, u, f. a heavy fall, Grönd. 147; bylting, f. a revolution; and bylta, t, with dat. to overthrow.

byrða, ð, I. [borði], to embroider, Gkv. 2. 16. II. [borð], to board, in compds = sí-byrða, inn-byrða, to pull on board; þykkbyrt, Fms. viii. 139.

byrða, u, f. a large trough, Stj. MS. 127, Ed. 178 reads bryðjum, N. G. L. i. 255, B. K. 52.

byrði, n. the board, i.e. side, of a ship. Edda (Gl.), Jb. 147.

byrðingr, m. [old Dan. byrthing, from byrðr], a ship of burthen, merchant-ship, Eg. 53, Nj. 281, Fær. 12, 195, 196, Fms. iv. 255, vii. 283, 286, 310, viii. 208, 274, 372, ix. 18, 44, 46, 299, 470, x. 25, xi. 430, etc.; this is the genuine Scandin. word, wilst kjóll, kuggr, karfi (q.v.) are all of foreign origin. COMPDS: byrðings-maðr, m. a merchant-seaman, Fær. 4, Fms. ix. 18. byrðings-segl, n. the sail of a byrðingr, Fms. iv. 259.

byrðr (mod. byrði), f., gen. ar, pl. ar, mod. ir, [bera A. I.] :-- a burthen, Nj. 19, Edda 74, Fas. ii. 514, Fms. v. 22, vi. 153, Fb. i. 74: hver einn mun sína byrði bera, Gal. vi. 5. β. metaph. a burthen, task. Fms. ix. 330; hafi sá þá byrði er hann bindr sér sjálfum, 671. 1.

byrgi, n. [borg; A. S. byrgen = sepulcrum], an enclosure, fence, Eb. 132; helvítis byrgi, the gates of hell, Stj. 420, Post. 656 C. 6: metaph., b. hugar = hugborg, the breast, Hom. 148. COMPDS: byrgis-kona, u, f. a concubine, N. G. L. i. 327 (where spelt birg-), Bs. i. 663. byrgis-skapr, m. concubinatus, Fms. iii. 145.

byrging, f. a shutting up, Grág. ii. 110.

byrgja, ð, [borg; cp. A. S. byrgjan, byrian; Engl. to bury] :-- to close, shut; b. dyrr eðr vindaugu, Grág. ii. 286; byrgja hús, Grett. 91 new Ed.; Hallfreðr byrgði húsit, Fms. ii. 83; b. sinn munn, to shut one's mouth, Bs. i. 786; í byrgðum kviði sinnar móður, 655 xxvii. 10: metaph., byrgð syndum, overwhelmed with sins, Greg. 41. 2. adding prepp. aptr, inn, to shut; Grettir byrgði aptr húsit, Grett. l.c. MS. A; b. aptr garð, to shut a fence, Grág. ii. 283; b. aptr hlið á garði, id., Jb. 242; b. inann inni í húsum, to shut a man up in a house, Grág. ii. 110, Sks. 140; hvárki byrgðr né bundinn, 656 C. 32. 3. metaph. to hide, veil, of the face of God, the sun, or the like; sólin því ljóma sinn fékk byrgt, Pass. 44. 1; himna-ljósið var honum byrgt, 3. 2; byrg þig eigi fyrir minni grátbeiðni, Ps. lv. 2. 4. the phrase, b. e-n inni, to shut one in, outwit; alla menn byrgir þú inni fyrir vitsmuna sakir, Fms. x. 247, xi. 31; b. e-n úti, to leave one outside in the cold, and metaph. to prevent, preclude; b. úti váða, to prevent mishap, x. 418, Sks. 44, Mar. 656 A. 18; byrg úti hræðsluna, Al. 25. 5. reflex., Fas. ii. 281. II. [borga], reflex. byrgjask, to be answerable for, vide ábyrgjask.

-byrja in compd úbyrja.

BYRJA, að, [Swed. börja; lost in Dan., which has replaced it by begynde; Germ. beginnen; and probably also extinct in the mod. Norse dialects, vide Ivar Aasen, who seems not to have heard the word; it is in full use in Icel. and is a purely Scandin. word; the root is the part. pass. of bera A. II] :-- to begin. I. in the phrase, b. mál e-s, to plead one's cause, O. H. L. 5; ek skal byrja (support) þitt mál, sem ek kann, Fs. 10, Fms. ii. 65; hann byrjaði hennar mál við Ólaf konung, x. 310; með einum hundraðs-höfðingja þeim er byrjaði mál hans, Post. 645. 96; hefir þú fram byrjat þitt erindi, 655 xxx. 13, Al. 159: this sense, however, is rare and obsolete. II. to begin; b. ferð, to begin one's journey, to start, Edda 1, Fms. iv. 232, Eg. 106, Ld. 162; b. ræðu, to begin a speech, Sks. 238; b. e-t upp, to begin, Bs. i. 825: reflex., Rb. 210: the word is not very freq. in old writers, who prefer the word hefja, incipere, hence upphaf, beginning; in mod. writers hefja is rather archaïc, but byrja in full use, and is used both as act., impers., and reflex.; Icel. say, sagan byrjar, söguna byrjar, and sagan byrjast, all in the same sense. III. [bera A. II], mostly in pass. to be begotten, Lat. suscipi; Elias af hjúskap byrjaðr, Greg. 16; á þeim mánuðum er barn var byrjað, Grág. i. 340; á þeirri sömu nótt sem hann byrjaðisk, Stj. 176; sem þau hittusk á fjallinu Brynhildr ok Sigurðr ok hon (viz. the daughter Áslaug) var byrjuð, Fas. i. 257; heldr ertu bráðr að byrja þann er bein hefir engin, 250 (in a verse). IV. impers. with dat.: 1. [bera C. III], to behove, beseem, be due; sem konungs-syni byrjar, Fms. i. 81; hann gefr sálu várri slíkan mátt sem henni byrjar, Hom. 157; svá byrjaði (behoved) Christo að líða, Luke xxiv. 46; þat byrjar mér meir at hlýða Guði en mönnum, 623. 11; sem aðiljanum byrjaði, Grág. i. 394; sem þeim byrjaði at manntali, i.e. in due proportion to their number, ii. 381; sem byrjar (as it behoves) hlýðnum syni ok