This is page 298 of An Icelandic-English Dictionary by Cleasby/Vigfusson (1874)
This online edition was created by the Germanic Lexicon Project.
Click here to go to the main page about Cleasby/Vigfusson. (You can download the entire dictionary from that page.)
Click here to volunteer to correct a page of this dictionary.
Click here to search the dictionary.
This page was generated on 13 Mar 2021. The individual pages are regenerated once a week to reflect the previous week's worth of corrections, which are performed and uploaded by volunteers.
The copyright on this dictionary is expired. You are welcome to copy the data below, post it on other web sites, create derived works, or use the data in any other way you please. As a courtesy, please credit the Germanic Lexicon Project.
298 ÏIVATVISS -- HVÁRZ.
hvat-víss, adj. headlong, reckless, foolhardy, Hkr. iii. 225, Fms. ii. 211,
xi. 12, 75, Bjarn. 14.
hvaz, pron. = hvat es, whatsoever; see hvat (II), and er, p. 131.
hvá, ð, to say what! (há, q. v., eh), of one not hearing; eins og ganti
roðið hvert við hváði, Snót 214.
HVÁÐA, u, f., not kváða, [Ulf. hwaþo = GREEK Luke ix. 39, and hwaþ-
jan = to froth] :-- glue, lime, resin, esp. from trees, freq.
HVÁLF, n., mod. form hólf, [A. S. hwealf], a vault, Bs. i. 177, Sks.
633, Al. 89; gufu-hvolf, or dampa-h., 'steam-vault,' the atmosphere,
(mod.): of the concavity of a shield, Boll. 340; vera á hválfi, keel
uppermost, of a boat or vessel; see hólf.
hválfa, d, in old writers spelt hólfa or hölfa; but hvolfa is the mod.
form :-- to turn vpside down, keel uppermost; sjá at þar hólfir skip á
sjónum, Fb. ii. 223, as also Hb. l. c., Fbr. 103 new Ed.; þar hvolfði skip,
Njarð. 376 (paper MS.); hóf upp knörr ok sneri á lopti ok kom hólfandi
niðr, Bs. i. 30; ok hugðu nú mundu fullkomlega yfir hólfa, it would be over-
whelmed, 769.
HVÁLL, m., mod. hvoll, [akin to Gr. GREEK also akin to hvel,
hválf, prop, denoting what is convex, cp. Germ, hügel] :-- a bill; not
much used, holl (q. v.) being the common word; but it is still used of a
'dome-shaped' hill; and in local names of farms lying under such
hills, as Hváll in Saurbær in the west, Berg-þórs-hváll and Stórólfs-
hváll in the south, Beigaðar-hváll in the north, Landn.; Kálfs-hváll in
the east, Dropl.; Orrostu-hváll, Eg.: Hváls-maðr, m. a man from H.,
Sturl.; þeir stefna upp á hválinn, Nj. 69; dalr var í hválinum ok riðu
þeir þangat, 197; vér vildum á hválinn ok kómumk ekki, Dropl. 22;
hvála eðr hálsa, Róm. 315.
hváma (hvoma), að, to swallow, devour.
hvámr (hvomr), m. a glutton.
HVÁPTR, m., mod. hvoptr, the cheek, Lat. bucca; kemr á kinnina
ok í hváptinn, Ísl. ii. 399; mér renna hróðrmál um hvápta, Húsd.;
úrakaða hváptana, Orkn. 288, Fb. i. 395: the mouth, gape, Lat. rictus,
of a beast, 416, 417, 530, Sks. 52, 53 new Ed.: the phrase, gott er at
hafa tvá hváptana ok sitt með hverjum mæla, Fas. ii. 429, Þjorst. S.
St. 51; cp. kjaptr or kjöptr.
hvárgin-ligr, adj. neuter, Skálda 185.
hvárigr, m., mod. hvorugr, either, each; see hvárrgi.
hvárki, see hvárrgi.
HVÁRR, pron. interrog. and indef., contr. from hvaðárr, which is
obsolete, but occurs thrice in poets of the 10th century, Kormak, Fas, i.
297 (in a verse), Hkr. i. 205 (in a verse): mod. form hvorr, still so
proncd. in the south of Icel.: [Goth, hwaþar; A. S. hwæðer, cp. Engl.
whether; Hel. hweðar, cp. Germ, weder]: I. interrog. direct and
indirect, whether, which of two, Lat. uter, in a dual sense, distinguished
from hverr in plur.: in plur., like Lat. utri, of two parties, hvárir sigrask,
either, which of both (hosts) will gain the day, Nj. 198, Fms. x. 199;
hvárir ná máli annarra, Nj. 8: in sing., hvárr þeirra, each of them, both,
Grág. i. 120: with a possess. pron., hvárr okkar, Nj. 202: hvárr -- annarr,
one -- another, either ... the other; hvárr sem (either) annars frændkonu
á, Grág. i. 29; hvárr við annan, Fms. ii. 366; hvárr okkarr við annan,
one to another, Fær. 174; annarr hvarr (q. v.), either. II. indef.,
each of two; hvárir við aðra, Fms. x. 299, Grág. i. 70; hvarir til annarra,
Eg. 126; selja grið hvárir öðrum, Grág. ii. 20; tveggja (gen.) hvárr,
either of the twain, 623. 24, Blas. 40, Fms. vii. 157; hvárt... eða,
either ... or; hvárt er þú vill, láta okkr lifa eðr deyja, Fms. i. 205; á
hvára hlið, Rm.; sextigu barna, jafnmart hvárt, syni ok dætr, Stj. 408;
hætt er þeirra hvárt, Hm. 87; sinn dag hvárir, Fbr.; sinn veg hvárr,
Róm. 347; á sínum stól hvárr þeirra, Stj. 602; mánaðar mat hvars,
N. G. L. i. 67, 98, 99; hann kastaði á öxl sér hvárum tveimr, two on each
shoulder, Grett. 134 A. 2. adverbial, at hváru, yet, nevertheless,
however, often spelt at-vóru, Hom. 116, 119, cp. Hkr. iii. 288; att varu,
Al. 30, 137, Hom. 158; sár mun gramr at hváru, but however that may
be ..., Hallfred; þó at hváru, yet, N. G. L. i. 48; þá á hinn þó at hváru
at skuldfesta hann, Grág. i. 233; en hinn selr þó at hváru, yet neverthe-
less, ii. 253; þót hváru (=þó at h.), 313; þá freistum attvóru, Al. 137,
this phrase is now obsolete, and is rare even in old writers.
B. Neut. hvárt, interrog. adverb, whether, direct and indirect;
commonly in the first of two correlative clauses, hvárt ..., eða or eðr ...,
whether..., or..., Lat. utrum..., an..., Nj. 205, etc., passim; hvat?...
hvárt mægð eðr frændsemi, what?... whether is it affinity or kin ? Fb. i.
328; hvárt (better hvat) segi þér til? hvárt skal ek fara eðr eigi, whether
shall I go or not? Stj. 602; fæ ek nú varliga séð, hvárt Hrærekr mun
fá nauðgat mik til eða eigi at ek láta drepa hann? Ó. H. 74 :-- but the
latter of the two clauses is often dropped; hvárt grætr þú, whether dost
thou weep (or not)? what! art thou weeping? Nj. 202; hvárt er rétt,
bóndi, whether is it true ( or not) ? 79; eld kveyki þér nú sveinar, eða
hvárt skal nú búa til seyðis? 199; hvárt er Flosi svá nær, at hann megi
heyra mál mitt? 200; hvárt er nú engi kona sú er þér er eigandi? Stj.
411, 602; hvat sagðir Þú? hvárt eigi þetta? þiðr. 59; hann vildi vita
hvárt hann var í brynju, Ó. H. 74. 2. with adv. er (es, sem),
either ... or; hvártz sem (sic) maðr verðr sekr at sátt eða á várþingi,
Grág. i. 121; hvárt er Hákon Gamli vill eðr eigi, Fms. i. 74; hvárt
sem þat er at lögbergi eða í lögréttu, whether it be at the bill of laws or
in the legislative chamber ? Grág. i. II; hvárt sem þat var í löndum eða í
lausa-aurum? Íb. 16; hvárt er friðr er betri cða verri ? Ó. H. 208, Fms.
iv. 79; hvárt sem þat er heldr í þessarri eðr annarri bók, Stj.
HVÁRRGI or hvárgi, pron. indef.
A. Forms :-- the older form was nom. hvárrgi, Grág. i. 114, ii. 307,
Eg. 286, Ísl. ii. 354: neut. nom. and acc. hvártki, or with elided t, hvárki,
mod. hvorki, Fms. i. 68, passim: gen. hvárskis, Grág. i. 494, N. G. L. i.
350, Fms. viii. 163, Rd. 292; hvárkis, Sks. 558: dat. m. hvárungi, Grág.
i. 10, ii. 266; neut. hvárugi, i. II, 131: acc. m. hvárngi, Grág. (Kb.), see
-gi, signif. B, p. 199. II. afterwards it changed into a regular
adjective, hvárigr, mod. hvorugr, pl. hvárgir, Gþl. 114; but usually
uncontracted, and so in mod. usage, hvárugir, Grág. ii. 51, Ísl. ii. 267,
Fms. i. 36, viii. 193, Hkr. iii. 243, Sks. 650, passim: dat. sing. fem.
hvárugri, Fms. iii. 214, passim: acc. m. pl. hváruga, passim: irreg. and
intermediate forms are, acc. masc. sing, hvárngan, Egill tekr því mjök
hvárngan veg, Sturl. iii. 99 C, Fms. viii. 88, Thom, III.
B. Usage: I. neither, of two, Lat. neuter. The old form
hvárgi is usually substantival; with gen., hvárrgi or hvártki þeirra, neither
of them, Eg. 286, Grág. i. 237; miklu meiri sök en hvárgi hinna var, Sks.
655, passim: with a possess, pron., hvártki okkat, neither of us, Nj. 10:
rarely adjectival, hvártki sverðit, Korm. 112: on the other hand, the form
hvárigr is used indiscriminately as substantive or adjective; for references
see the Sagas passim. II. special usages; with annarr, neither...
other, hvarigr at öðrum, Landn. 57; hvárigir kunnu öðrum þar tíðendi at
segja, Ísl. ii. 349; réð hvárrgi á annan, Lv. 3; svá hvárigr réð at öðrum,
Fas. i. 506; sem hvárrgi tryði öðrum, Fms. i. 217; hvárigir skildu annars
mál, Fb. i. 545; ok heri hvárigir á aðra, Eg. 282; því at hvárigir vildu
öðrum samneyta, Kristnir eða heiðnir, Fms. i. 265. III. neut.
as adv. hvárki, mod. hvorki; hvárki... né, neither... nor; hvárki til
laga né til úlaga, Grág. i. 75; hefir h. heyrt til hans styn né hósta, Nj.
201; ok var málit hvárki sótt ne varit þaðan af, 37, Fms. i. 27, N. G. L.
i. 61, Hkr. i. 196, Sturl. iii. 99, 236, Grett. 94 B, Sks. 356, passim;
hvárki... né ... né, Sks. 157 new Ed.; hvárki... né, ... eða, Sks. 365 B,
H. E. i. 419; hvárki ... eða (less correct), Sks.
hvárr-tveggi or hvárr-tveggja; an older form, hvaðar-tveggi,
occurs in Hkr. i. 205 (in a verse), and acc. m. hvaðran-tveggja, Korm. 224
(middle of the loth century).
A. Forms :-- the older declension is hvárr-tveggja, originally in
two words, of which the latter is a gen. of tveir, literally = uter duorum,
whether of twain; this form freq. occurs in old writers, the latter part being
indecl., thus, neut. hvárt-tveggja, utrum duorum, Grág. i. 113, Hom. 156,
Eg. 61, v. 1.: gen. hvárs-tveggja, Fms. i. 19, Grág. ii. 144: dat. hvárum-
tveggja, hváru-tveggja, Fms. ii. 310, vii. 251, x. 304, Hkr. iii. 8, Grág. i.
113, Nj. 64, Eg. 181, Ísl. ii. 332; dat. fem. hvárri-tveggja, Sks. 215 B:
acc. hvárn-tveggja, Nj. 145, Fms. i. 12, 13, K. Þ. K. 158: nom. pl. hvárir-
tveggja, Sks. 272: gen. pl. hvárra-tveggja, Fms. x. 276. II. tveggja
afterwards took a kind of weak inflexion, viz. tveggi in nom. sing., tveggju
in the oblique cases and in plur., in dat. tveggjum, but these forms are often
applied with great irregularity; nom. sing, hvárr-tveggi, Grág. i. 6l,
Fms. i. 17, 265, x. 249, Nj. 39, 55, 59, Ld. 290, Landn. 47, Ísl. ii. 360,
366, 369, Eg. 765, Js. 8, Hkr. iii. 8, passim: gen. fem. hvarrar tveggju,
Boll. 326 C: dat. fem. sing, hvárri-tveggju, Grág. ii. 228, Nj. 210, v. 1.:
acc. fem. hvára-tveggju, Fms. i. 62: pl. hvárir-tveggju, 655 xvii. i, Grág.
i. 69, 107, Fms. i. 38, Eg. 267, Fb. ii. 103, 211, Fbr. 98, passim: acc. pl.
hvára-tveggju, Grág. i. 78, Ld. 210: gen. pl. hvárra-tveggju, Eg. 32, Fms.
ii. 14: dat. pl. hvárum-tveggjum, Grág. i. 30, ii. 44, Fms. i. 114, Landn.
160, passim. 2. mixed irreg. forms, nom. pl. hvárir-tveggi, Grág. i.
69; hváru-tveggju (as nom. pl.), Ísl. ii. 254, scarcely occurs in good old
MSS., but is freq. in mod. usage even as an indecl. form.
B. Usage: I. either, each of two, both, Lat. uterque, Gr.
GREEK used both as adjective and substantive: 1. as adjective; ór
hvárritveggju hlustinni, Nj. 210; ór hvárutveggju liðinu, Hkr. iii. 8;
hvárumtveggjum leysingjunum, Fms. i. 114; ór hvárutveggja því vatni,
vii. 251; hvárrtveggi herrinn, Hkr. iii. 8; um Mæri hváratveggju, Fms.
i. 62; at hvárritveggju tiltekju þessi. Grág. ii. 228; á Bálkastöðum hvárum-
tveggjum, Landn. 160. 2. as substantive, with gen.; hvárrtveggi
þeirra, Grág. i. 61; hvárumtveggja þeirra, Nj. 64; hugr hvárstveggja
þeirra, Fms. i. 19: with a possess, pron., hvárrtveggi okkarr, Nj. 55. β.
absol., til hvárstveggja, góðs ok ílls, Grág. ii. 144; hvárttveggja, fuglar ok
aðrar skepnur, Sks. 103 B; við skaplyndi hvárratveggju, Fms. ii. 14; hvárt-
tveggja, ok þó ..., Sks. 351 B; at hvárirtveggi nemi orð annarra, Grág. i.
69. II. the neut. hvárttveggja, used as adverb, both; þá hefir
þat h. tynt góðum siðum ok dugandi mönnum, Sks. 348; very freq. in
mod. usage with the particle enda ironically expressing dislike, það er
hvortveggja hann kann mikit, enda veit hann af því, 'tis true he knows much, but he lets it be seen.
hvárz = hvárts, = hvárt es, = hvárt er, pron. neut. from hvarr, q. v., either,
used adverbially; hvárz ... eðr, either... or; hvártz hann hefir farit til
þessa eðr eigi, Grág. i. 48; h. er til sóknar eða varnar, 56; hvárz þeir eru